Gjoba apo një sistem i ri i taksash

Gazeta Panorama 16/01/2014

Gjoba apo një sistem i ri i taksash

Prej rreth dy muajsh policia e shtetit ka filluar një fushatë masash administrative (gjobash) ndaj shkelësve të qarkullimit rrugor.  Ministria e Rendit e konsideron si një arritje të padiskutueshme dyfishimin e masave administrative  “shoferëve të pabindur”.  Nga 20.051 gjoba që kanë qenë në dhjetor 2012 numri i tyre është dyfishuar në 58.848 në dhjetor 2013. Nga këto rreth 20,000 gjoba janë vendosur vetëm në Tiranë. Ndërkohë që është për tu përshendetur cdo politikë shtetërore e cila synon përmirësimin e zbatimit të ligjit, qasja aktuale duket se ka problemet e veta që lidhen me keq perceptimin dhe impaktin negativ në shoqëri.

Keq perceptimi. Forma e pa testuar e vënies se gjobave ka krijuar perceptimin se penalizmi me gjobë ka më shumë qëllim fiskal sesa social.  Fakti që sistemi nuk u provua fillimisht nëse mund ta përballonte këtë ndërmarrje tregon se kjo politikë  ka qënë deri diku e pa studiuar mirë. Nuk është bërë një fushatë e mjaftueshme sensibilizimi. Fillimisht mund të fillohej me “gjoba të bardha” (pra masa paralajmëruese).  Nga ana tjetër mund të ndiqeshin forma me karakter edukues. Psh gjobat e para për vepra si shkelja e normave të lejuara të shpejtësisë, kundrejt vlerës së gjobës të kryenin seminare trainuese/sensibilizuese për rezikun e shpejtesisë. Kjo praktike praktikohet në Britaninë e Madhe.

Menazhimi i procesit lë shumë hapsirë për të besuar se kjo politikë gjobash ka kontekst fiskal.  Ndërkohë që shumëkush ka mundësinë të apelojë gjobën në gjykatën administrative, vlera e padisë (3,000 lekë të reja) dekurajon qytetarin ti drejtohet gjykatës për një gjobë me vlerë 1,000 lekë të reja (kjo është vlera në shumicën e rasteve). Fare mirë mund të ishte menduar një mekanizëm i brëndshëm apelimi në Drejtorinë e Përgjithshme të Policisë me kosto 0.

Nga ana tjetër vërehet se policët janë të patrajnuar mjaftueshëm. Ka masa administrative në shkelje të ligjit. Gjobat në përgjithësi nuk plotësohen si duhet t duke e bërë të vështirë të evidentosh shkeljen e tyre. Psh nuk plotësohet vendi ku ndodhet makina në momentin e gjobitjes. Për të mos thënë që shkrimi është i palexueshëm.

Tani i kthehimi impakteve negative që ka keq perceptimi i zbatimit të ligjit.

Impakti i parë lidhet me efektin e kundërt. E  gjithë kjo fushatë “gjobëvenie”  rrezikon pikërisht atë për të cilën pretendohet të jetë nisur – rritjen e kulturës së zbatimit të ligjit. Sipas studiuesve të shkaqeve të aksidenteve rrugore, rritja e nivelit të gjobave nëse nuk shoqërohet me masa të tjera përmirësuese (edukimi, sensibilizimi, përmirësimi i infrastrukturës, përmirësimi i lëshimit të patentave etj), jep efektin e kundërt në plan afatgjatë.  Nga rreth 20,000 gjoba në muajin dhjetor gati 50% (9,916)e tyre ishin dhënë për parkim të gabuar, gjë e cila lidhet drejtpërsëdrejti me mungesën e infrastrukturës. Qytetari vendoset në një situatë të pandershme dhe pa mundësi të tjera alternative dhe kjo bën  që ashpërsimi  ligjit të rrisi kriminalizmin e shoqërisë.  Sic u cilësua dhe më sipër, në muajin janar, vetëm në një hark kohor të një dite, janë vendosur rreth 1,303 gjoba. Më këtë ritëm janari do të mbyllet me një rritje gati tre here me të lartë se muaji parardhës.

Impakti i dytë negativ lidhet me humbjen e besueshmërisë ndaj reformimit të institucioneve.  Qytetarët votuan për një ndryshim thelbësor. Shoqëria mund të ndihet e shfrytëzuar dhe e manipuluar.  Dikush  mund ta konsideroj politikën e “gjobëvënies”  si një formë të re shfrytëzimi të një sistemi të vjetër qeverisës i cili e sheh qytetarin si klient. Në këtë kontekst shoqëria sheh një farë ngjashmërie paradoksale  me politikat  që  votoi kundër.

“Ata” të parët aplikonin taksën e sheshtë por akuzoheshin se aplikonin  “gjobën progresive”.  Të sotmit aplikojnë taksë progresive por një “gjobë të sheshtë”. Shumica e gjobave të qarkullimit rrugor janë rreth 1,000 lekë.  Nga ana tjetër ngjarja e vendimeve me “bllok në dorë”  duket se kaloi nga një ish ministër tek policët rrugor. Atëherë më së shumti “gjobiteshin kompanitë”  tani gjobiten të gjithë.  Atëherë në emër të pushtetit tani në emër të shtetit. Atëhere përdoreshin disa standarte, tani kemi “gjobitje” kapilare. 

Me pak fjalë, është për tu përgëzuar cdo inisiativë për të vendosur rregullin dhe ligjin.  Por duhet kuptuar që forma më e mirë për ta bërë këtë është të ndryshosh kulturën nëpërmjet përmirësimit dhe parandalimit. Kjo nuk mund të bëhet duke përdorur vetëm forcën e ligjit dhe jo frymën e tij. Kultura ligjzbatuese nuk mund të instalohet në një shoqëri e cila edukohet duke u penalizuar.  Në një shoqëri moderne duhet ti shmangemi formave mesjetare ku rregulli, sic thote Fuko, vendosej nën  një festival dënimesh.

http://www.panorama.com.al/2014/01/16/gjoba-apo-nje-sistem-i-ri-i-taksash/

Demokracia në pazar

---

Mërkurë, 22 Maj, 2013 

 http://www.panorama.com.al/2013/05/22/demokracia-ne-pazar/
 

FABIAN ZHILLA
Me gjithë paradën mediatike të listave partiake në publik, pakkush i kushtoi vëmendje prezencës së rritur të numrit të kandidatëve që vijnë nga fusha e biznesit.  Referuar gazetës “Panorama” (9 maj 2013), lista e PS përfshin rreth 20 kandidatë nga 14 në vitin 2009 dhe PD 10. Më pas nuk mbeten dhe aleatët më të afërt të partive të mëdha, si PR, PDIU dhe LSI. Me pak fjalë, rreth 30% e deputetëve të  Kuvendit të ardhshëm të Shqipërisë pritet të vijnë atje për cilësi të cilat lidhen kryesisht më pushtetin financiar. Ajo që mund të konstatohet nga ky indikator është ndryshimi i tendencës në legjislaturën e ardhshme. Nga një Parlament me deputetë të “fortë” po kalojmë gradualisht në Parlament me deputetë kryesisht “biznesmenë”.  Pyetja që shtrohet është: pse është bërë kaq i kërkueshëm ky format deputeti sot dhe lidhja e tyre me “pazarin” e demokracisë?
Një nga faktorët është vetë sistemi zgjedhor (proporcional me lista të mbyllura), i cili prish lidhjen direkte midis të zgjedhurit dhe zgjedhësit. Ky disbalancim dobëson një ndër kriteret e demokracisë, siç është përgjegjësia e të zgjedhurit (deputetit) ndaj zgjedhësve. Në sistemin aktual deputeti është përgjegjës ndaj kryetarit të partisë (pasi ai bën “emërimin e tij”) dhe jo ndaj elektoratit. Sipas Ackerman dhe Kunicova, sistemi zgjedhor i një proporcionali me lista të mbyllura e bën shumë të vështirë për qytetarin të monitorojë politikanët dhe, nga ana tjetër, ul rëndësinë e rolit të performancës për ata politikan që duan të rikandidojnë. Ky sistem zgjedhor zhvlerëson profilin e kandidatit, ndaj dhe fushata elektorale fokusohet më shumë në projektet dhe CV-në e forcës politike, sesa të kandidatëve.
Kjo ka bërë që kryetarët e partive të kërkojnë kandidatë që “mbledhin” vota, dhe jo ata që gjenerojnë elektorat. Këta të fundit do të ishin kandidatë të lidhur ngushtësisht me komunitetin dhe me performancë pozitive dhe me profil publik. Do të ishin kandidatë të cilët përfaqësonin interesat e shoqërisë, të cilat i përpunonin ato sipas programeve politike dhe i konfiguronin ato në ligje.
Por, në një situatë kur besueshmëria ndaj klasës politike është shumë e ulët, kandidatët e llojit të dytë nuk përbëjnë siguri për kryetarët e partive politike. Dhe kjo ka sjellë nevojën e kandidatëve të llojit të parë, të atyre që sigurojnë “mbledhje” votash. Duke u nisur sidomos nga zgjedhjet lokale të 2011-s, shikojmë se fenomeni i blerjes së votës gradualisht po kthehet në institucion, duke ndryshuar kështu dhe kulturën e komunikimit midis elektoratit dhe të zgjedhurve të tij. Shoqëria, duke qenë e zhgënjyer nga premtimet e politikanëve, ka filluar të sillet krejtësisht në mënyrë pragmatiste, duke komercializuar votën (shitur partive politike), pra duke e nxjerrë në treg “përfaqësinë” e saj. Në këtë drejtim, forcat politike kanë nevojë për mekanizma të ndërmjetëm që “shitblerja” e demokracisë të jetë sa më likuide. Dhe për këtë arsye roli i deputetëve “biznesmenëve” është bërë i nevojshëm për vetë financat që ata emetojnë. Këta lloj deputetësh kanë marrë rolin e bankave në “tregun” e demokracisë shqiptare. Në njërën anë ata pranojnë “depozitat” (pastrojnë paratë) e politikanëve të korruptuar, dhe në anën tjetër ata japin “kredi” për blerjen e votave apo influencave në momentet e zgjedhjeve.
Kjo lloj marrëdhënie midis të përfaqësuarve dhe të zgjedhurve ka sjellë që forma e marrjes së pushtetit të marrë një deformim të ri nga ai nëpërmjet forcës (vjedhje votash, presion, përfshirja e krimit të organizuar) në blerje të tij.
Sot kemi një “pazar” të demokracisë ku partitë politike ua “blejnë” shtetasve të tyre pushtetin me shumicë për t’ua “shitur” më pas me pakicë, nëpërmjet ryshfeteve që u marrin për shërbimet publike që ofrojnë. Dhe ky lloj deformimi ka sjellë rritjen e kërkesës për deputet “biznesmen”.
Rrezikshmëria më e madhe që sjell dalja në “pazar” e demokracisë është ulja e reagimit të shoqërisë ndaj korrupsionit dhe mospërgjegjshmëria e klasës politike ndaj zgjedhësve të saj. Duke qenë se qytetari “përfaqësimin” e tij e ka shitur, ai ka humbur të drejtën për t’i kërkuar llogari klasës politike. Dhe kjo sjell një lloj legjitimimi të korrupsionit politik, e cila vërehet në apatinë në rritje të shoqërisë shqiptare ndaj fenomeneve korruptive.
Një anë tjetër negative e kësaj lloj demokracie është sofistikimi i korruptimit të procesit zgjedhor. Nëse vjedhja e votës, dhuna, presioni politik mund të ishin forma të cilat mund të evidentoheshin, blerja e votës e bën këtë proces të duket krejt normal dhe i qetë. Ky lloj sofistikimi është një alibi e fortë për elitën politike në marrëdhëniet me ndërkombëtarët, duke iu siguruar këtyre të fundit stabilitetin politik, për të cilin ndërkombëtarët duken të jenë më shumë të interesuar sesa cilësia e demokracisë.
Sidoqoftë, rreziku më i madh i daljes së demokracisë në “pazar” është rënia e shoqërisë në një rreth vicioz ku qytetari korrupton demokracinë nëpërmjet shitjes së votës dhe ku demokracia e korruptuar korrupton qytetarin. Duke qenë se ka ende kohë për të shmangur këtë fenomen, është imperative që të shmanget shitja e votës dhe demokracisë t’i ruhet përfaqësimi real. Në të kundërt, numri i biznesmenëve në Parlament do të rritet ndjeshëm duke e kthyer Parlamentin në një bursë interesash financiare dhe jo në një institucion që përfaqëson interesat e shoqërisë.

Doktoraturat shqiptare, mes sistemit evropian dhe anglo-sakson

 13 May 2013
FABIAN ZHILLA, Pedagog, Canadian Institute of Technology

 Doktoraturat në Shqipëri ndërtohen sipas sistemit amerikan dhe zbatohen si në Evropë. Ekziston një vakum konceptual që e bën sistemin të pazbatueshëm

http://www.gazetafenix.com/2013/05/doktoraturat-shqiptare-mes-sistemit-evropian-dhe-anglo-sakson/


Megjithëse përfshirja e programeve doktorale duhet parë si një hap pozitiv në arsimin shqiptar, duhet cilësuar se një keqmenaxhim i tyre mund të sjellë efekte të kundërta në lidhje me qëllimet dhe objektivat e tyre duke sjellë zhvlersimin dhe komercializimin e tyre.
Studimet e ciklit të tretë, apo siç njihen ndryshe programet e doktoraturës, sipas ligjit aktual, janë një eksperiencë relativisht e re për institucionet e larta arsimore dhe si të tilla kanë problematika të cilat kërkojnë kohën e tyre të zgjidhen. Nëse i referohemi ligjit për arsimin e lartë ai është shumë i përgjithshëm në lidhje me organizimin e programit doktoral. Në ligj përcaktohet vetëm afati (i cili nuk duhet të jetë më pak se 3 vjet) dhe numri i kreditëve që një doktorant duhet të plotësojë në përgatitjen teorike (60 kredite).
Ligji iu lë dorë të lirë universiteteve të përcaktojnë kriteret e klasifikimit për ata studentë të cilët konsiderohen se kanë përmbushur pjesën teorike dhe janë të aftë të përgatisin tezën e tyre. Nga pikëpamja formale pra, universiteteve, iu kërkohet vetëm që të kenë një program teorik për çdo fakultet dhe një afat minimal për përfundimin e doktoraturës.
Struktura e programeve doktorale, sipas ligjit, është konfiguruar sipas programeve të universiteteve në Amerikën e Veriut (SHBA dhe Kanada). Duhet cilësuar se ky format është më i përshtatshmi për studentin shqiptar pasi ndjek dy faza, fazën përgatitore (teorike) dhe më pas atë praktike (përgatitja e tezës). Megjithatë, ajo që sot praktikohet në universitetet shqiptare i ngjan më shumë versioneve të programeve doktorale në Europë, ku doktoranti është krejtësisht i lirë dhe kontaktet me supervizorin janë shumë të rralla.
Në përgjithësi, sot doktorantët ndjekin thjesht disa kurse krejt formale metodologjike (shpesh janë të njëjtat kurse që bëhen në programin master), marrin një provim në fund të vitit të parë dhe më pas, në një vit ose dy vjet, përfundojnë tezën. Pra koha e shpenzuar për përgatitjen tezës është vetëm dy vjet, kur në Europë është minimumi tre. Ndërkohë studimet doktorale në Amerikën e Veriut shkojne mesatarisht nga 5 vjet, pasi dy vitet e para janë krejtësisht të lidhura me përgatitjen teorike dhe metodologjike. Megjithatë është krejt normale që një doktorant të mbarojë studimet doktorale në USA dhe në Kanada brenda një periudhe 7 vjeçare.
Pra nga pikëpamja teorike ne ndjekim sistemin e Amerikës së Veriut kurse nga ana praktike i afrohemi atij europian, përjashto Britaninë e Madhe.
Në këtë drejtim programet doktorale kanë një handikap konceptual. Dhe ky vakum vjen si rezultati i mungesës së të doktoruarve në Amerikën e Veriut apo dhe në Britaninë e Madhe (e cila ka ngjashmëri dhe ka filluar të adaptojë sistemin amerikan). Pjesa më e madhe e stafeve akademike të cilët mbajnë titujt Profesor apo Profesor i Asocuar (kjo dhe për shkak të kritereve të vendosura në ligj), kanë doktoruar sipas sistemit lindor, dhe nuk janë të familjarizuar me sistemin amerikan. Nga ana tjetër numri më i madh i doktorantëve, të cilët kanë doktoruar jashtë vendit, zakonisht vjen nga vende të cilat nuk kanë ngjashmëri me sistemin anglo-sakson siç janë Italia apo vendet e Europës Lindore.
Kjo mungesë e eksperiencës anglo-saksonë në stafet akademike, të cilat janë jo vetëm pjesë përbërëse e pregatitjes teorike të doktorantit por dhe ndjekës të tezës së tyre, bën që programet doktorale të vuajnë pikërisht në atë që është dhe mekanizmi kyç i tyre, profesoriati.
Nëse do të shtojmë këtu dhe numrin e madh të studentëve që po pranohen në programet e doktoraturës dhe kohën e shkurtër të përfundimit të tyre (rreth 3 vjet), këto programe humbin dhe qëllimin kryesor të tyre siç është kërkimi shkencor serioz.
Disa zgjidhje afatshkurtra do të ishin politika më atraktuese nga Ministria e Arsimit në lidhje me thithjen e individëve të cilët kanë doktoruar në Amerikën e Veriut dhe Britaninë e Madhe, duke ju përshpejtuar atyre marrjen e titujve akademikë, dhe mbi të gjitha, integrimin e tyre në programet doktorale në universitetet shtetërore.

Fabian Zhilla: Pazaret e gjyqësorit me krimin dhe elitën politike

http://www.revistajava.al/kryesore/201341/fabian-zhilla-pazaret-e-gjyqesorit-me-krimin-dhe-eliten-politike
I shumëpërfoluri shtet i së drejtës, gati inekzistenca e plotë e tij, gjykatat dhe vendimet e manipuluara që kanë marrë, gjyqtarët e korruptuar e më tej akoma të paaftë e të përfshirë në afera kriminale, janë bërë objekt i studimeve doktorate të juristit Fabian Zhilla në një prej universiteteve më në zë britanike. Hallkë pas hallke, ai ka trajtuar në tezën e tij të gjithë elementët që kanë ndikuar në krijimin e asaj që quhet sot gjyqësori shqiptar dhe gjithë problematikës që ai paraqet. Në një intervistë për java, të gjitha detajet e studimit dhe konkluzionet e nxjerra
Pragmatistë ose jo, nga qytetari më i ndjeshëm e deri tek ai më indiferenti ndaj asaj se çka ndodh brenda një habitati që është sa i të gjithëve aq edhe i askujt, sidomos kohët e fundit, tema e mospavarësisë së gjyqësorit dhe, më tej akoma, e korrupsionit gjithnjë e në rritje brenda institucioneve që ngrenë kultin e së drejtës, ka qenë objekt i bisedave të gjithkujt. Për të ardhur keq është që, më së shumti, përtacia për të protestuar mbi mungesën e shtetit të së drejtës ecën paralelisht me padrejtësitë dhe vendimet e padrejta e të turpshme të dala nga gjyqësori shqiptar.
I gjithë ky sistem është vënë në fokus të studimeve nga juristi Fabian Zhilla gjatë punimit të tezës së tij të doktoraturës në King’s College University of London. Punimi me të cilin ai do të mbronte titullin e PhD vetëm pak kohë më parë është përpjekur të hedh një vështrim më të thellë të analizës mbi fenomenin duke mos u bazuar thjesht mbi perceptimin e atyre që kanë marrëdhënie direkte më gjyqësorin, por edhe ata që i ndjekin çështjet e institucionit të së drejtës në një mënyrë më të distancuar.
Konkluzionet janë mbresëlënëse. Sipas Zhillës, marrëdhënia midis krimit të organizuar dhe gjyqësorit ka qenë permanente përgjatë të gjithë tranzicionit, paçka që dinamika ka njohur ndryshime sipas situatave të ndryshme politike. “Grupime kriminale, të cilat kryejnë dhe aktivitete të ligjshme dhe me lidhje të forta politike, përkrah ryshfetit përdorin dhe influencat e tyre për të emëruar gjyqtarë në gjykatat e larta. Mendohet që krimi i organizuar të ketë arritur deri aty sa të investojë jo vetëm në rekrutimin e gjyqtarëve, por dhe të investojë në diplomimin e tyre. Sot mund të ketë individë me precedent kriminal të cilët janë diplomuar në drejtësi dhe të kanë krijuar marrëdhënie shoqërore me gjyqtarë apo prokurorë të ardhshëm që në bankat e shkollës...”, shprehet ai gjatë një interviste për “JAVA”.

Ju keni mbrojtur një tezë doktorature së fundi në King’s College University of London. Ku konsiston ky punim, shkurtimisht?
Fillimisht do doja t’ju falënderoja për intervistën, por dhe të gjithë ata që bënë të mundur këtë studim, të cilët për arsye etike nuk mund t’i përmend me emër. Një vend të veçantë zënë familja dhe profesoreshat e mia, për mbështetjen e tyre të pakursyer në çdo drejtim. Për t’iu kthyer pyetjes, studimi im lidhet me faktorët e nxitjes së korrupsionit në gjyqësorin shqiptar dhe marrëdhëniet e tij me krimin e organizuar gjatë periudhës së tranzicionit. Nga pikëpamja metodologjike, ky punim u përpoq ta analizonte fenomenin duke mos u bazuar thjesht në perceptimet e shoqërisë, apo dhe gjyqtarëve në mënyrë të përgjithshme, por u rrek ta analizonte atë në mënyrë të thelluar. Kjo u arrit nëpërmjet një kombinimi mbledhjesh të dhënash, si intervistat, kërkimi në arkiva dhe observimi i seancave gjyqësore në të gjitha shkallët e gjyqësorit dhe në të gjithë rajonet e vendit. Për të pasur një konfigurim sa më të qartë analitik, grupi i të intervistuarve ishte i kombinuar. Të intervistuarit nuk ishin vetëm ata të cilët kishin marrëdhënie direkte me gjyqësorin (gjyqtarë, prokurorë, avokatë dhe politikanë), por dhe ata të cilët ndjekin çështjet e gjyqësorit në një mënyrë më të distancuar (akademikë, gazetarë, analistë dhe NGO).

A është korrupsioni në sistemin e drejtësisë një fiksion, apo një realitet i prekshëm? Çfarë rezultatesh konkrete keni nxjerrë në punimin tuaj në këtë aspekt?
Korrupsioni në sistemin gjyqësor tashmë është jo vetëm një perceptim i konsoliduar në shoqëri por dhe brenda vetë radhëve të gjyqtarëve. Dhe në këtë drejtim punimi im nuk sjell diçka të re. Prej vitesh ka punime dhe statistika të nxjerra si nga organizatat kombëtare por dhe ndërkombëtare të cilat e evidentojnë këtë fenomen. Korrupsioni në gjyqësorin shqiptar është ndër më të lartët në rajon. Mbase ajo që punimi im sjell si diçka të re në këtë studim është shtrirja e korrupsionit në gjyqësor dhe arsyetimi për këtë përhapje. Sipas këtij studimi, korrupsioni është më i përhapur në shkallët më të larta të gjykatave, dhe kryesisht në ato gjykata ku volumi i çështjeve civile dhe penale është më i lartë. Ky punim, gjithashtu, cilëson se sot ka një treg informal të “drejtësisë”, ku gjyqtarët, prokurorët dhe avokatët e korruptuar janë aktorët kryesorë të cilët ndikojnë në çmimin që i është vënë sot drejtësisë. Një konstatim tjetër interesant i këtij punimi ishte dhe përcaktimi i pavarësisë së gjyqësorit. Në përgjithësi, edhe për kapital politik, korrupsioni në gjyqësor lidhet shpesh me ndikimin e ekzekutivit në sistemin gjyqësor. Ndërkohë që ky problem vazhdon të jetë ende një shqetësim, në fakt, pavarësia në gjyqësor sot ndjehet më e kërcënuar nga lidhjet shoqërore dhe familjare. Ky lloj ridimensionimi i pavarësisë së gjyqësorit ka komercializuar dhe marrëdhëniet midis gjyqësorit dhe elitës politike. Gjyqtarët duket të kenë bërë një pakt të heshtur më këtë shtresë, ku të parët shkëmbejnë (trade off) favoret ndaj politikanëve apo dhe aktorëve të tjerë me influencë (media, biznesmen dhe krim i organizuar) me mbrojtjen që marrin prej tyre. Në këtë drejtim gjyqësori ka fituar një farë pavarësie nga elitat, por kjo pavarësi e ka zhytur atë më shumë në korrupsion. Pra, kjo pjesë e korruptuar e gjyqësorit “negocion/tregton” drejtësinë dhe nuk e zbaton/ekzekuton. Kjo lloj sjellje e gjyqësorit është kthyer në “kulturë” dhe shoqëria duket se tashmë është akomoduar me këtë situatë. Ky fakt shpjegon deri diku pse në përgjithësi çdo individ që i drejtohet gjykatave është i prirur të sillet sikur po i drejtohet një tregu – blej dhe shes “të drejtën e tij”. Megjithatë është për t’u cilësuar se sot korrupsioni duket të ketë marrë një përshkallëzim të frikshëm edhe në prokurori dhe polici.

A ka një lidhje mes korrupsionit të sistemit të drejtësisë dhe krimit të organizuar? Nëse po, cilat janë mënyrat se si shfaqet kjo simbiozë?
Korrupsioni është i lidhur ngushtësisht me krimin e organizuar dhe kjo marrëdhënie është shumë evidente në vendet në zhvillim. Nga ana tjetër, është shumë e vështirë që në një vend si Shqipëria, ku mungesa e statistikave tashmë është kthyer në kulturë institucionale, të gjesh të dhëna të shumta për lidhjen midis krimit të organizuar dhe gjyqtarëve të korruptuar. Për më tepër, vetë natyra e korrupsionit në gjyqësor e bën  të vështirë evidentimin e kësaj lidhje. Sidoqoftë, nga të dhënat e studimit tim, marrëdhënia midis krimit të organizuar dhe gjyqësorit ka qenë permanente përgjatë të gjithë tranzicionit, paçka që dinamika ka njohur ndryshime sipas situatave të ndryshme politike. Sot forma më e përhapur e lidhjes midis gjyqtarëve të korruptuar dhe krimit të organizuar është nëpërmjet ryshfetit, në shumicën e rasteve. Duhet cilësuar se tipologjia e krimit të organizuar ka ndryshuar. Dhe kjo përcakton dhe format e marrëdhënies midis tyre dhe gjyqësorit. Grupime kriminale, të cilat kryejnë dhe aktivitete të ligjshme dhe me lidhje të forta politike, përkrah ryshfetit përdorin dhe influencat e tyre për të emëruar gjyqtarë në gjykatat e larta. Mendohet që krimi i organizuar të ketë arritur deri aty sa të investojë jo vetëm në rekrutimin e gjyqtarëve, por dhe të investojë në diplomimin e tyre. Sot mund të ketë individë me precedent kriminal të cilët janë diplomuar në drejtësi dhe të kanë krijuar marrëdhënie shoqërore me gjyqtarë apo prokurorë të ardhshëm që në bankat e shkollës. Ajo që është për t’u evidentuar është se lidhjet midis krimit të organizuar dhe gjyqtarëve të korruptuar sa vijnë dhe sofistikohen.

Nëse do t’ju pyesnin sot, cila është rruga për të ndërtuar një sistem drejtësie të imunizuar nga fenomeni i korrupsionit, cila do ishte përgjigja juaj?
Kjo është një pyetje, përgjigja e të cilës nuk mund të përmblidhet në pak rreshta. Megjithatë ajo që mund të them në vija të përgjithshme është se politikat e luftës ndaj korrupsionit në sistemin gjyqësor janë afatgjata dhe shumë komplekse, për vetë mbrojtjen kushtetuese që gjyqtarët kanë. Është për t’u cilësuar se miratimi i ligjit për Konferencën Gjyqësore dhe rritja e pagave të gjyqtarëve, përcaktimi i një sistemi vlerësimi, janë hapa cilësorë. Megjithatë, reformat duhet të shtrihen në masat parandaluese të korrupsionit, të cilat lidhen me përmirësimin e statusit social të gjyqtarit i cili nuk lidhet vetëm më një rritje rroge. Sidomos kur kjo rritje page mund të luajë rrol fare minimal, duke pasur parasysh vetë vlerat e larta të mitmarrjes në gjyqësor sot. Një rëndësi e veçantë i duhet kushtuar edhe kritereve të pranimit të studentëve në Shkollën e Magjistraturës dhe përgatitjes se tyre, sidomos nga ana etike, por dhe profesionale. Marrja e masave në lidhje me një përzgjedhje sa më të mirë të studentëve të magjistraturës që në “hyrje” në sistem, do ta bënte me të lehtë luftën ndaj korrupsionit brenda gjyqësorit më pas. Është shumë më e vështirë të largohet një gjyqtar kur ai është në sistem. Zgjatja e kohës nga magjistrat në gjyqtar mund të rishikohet. Mbase magjistratët mund të fillojnë si ndihmës gjyqtar për një farë kohe përpara se të marrin detyrën e gjyqtarit. Sot kemi gjyqtarë në moshë shumë të re dhe pa përvojën e duhur jetësore, kur dihet që këto elementë luajnë një rrol të rëndësishëm, jo vetëm në cilësinë e gjykimit, por dhe besueshmërinë e publikut tek gjyqtarët. Ndërkohë duhet parë mundësia që jo vetëm gjyqtarët e shkallëve të larta të kenë asistentë, por dhe ata të shkallëve të para. Me pak fjalë, reforma në gjyqësor, në kontektstin e luftës së korrupsionit, duhet të konsiderojë si faktorët objektiv dhe ata subjektiv, të cilët shtyjnë gjyqtarët të përfshihen në aferave korruptive.

Aisha e Nazimja, si duhet të reagojmë

Fabian Zhilla
Kulti i individit ka sjellë dobësimin e presionit shoqëror bazuar në institucionet sociale si familja, lidhjet farefisnore, shoqërore dhe institucionet fetare. Në momentin që morali komunitar në zonat rurale po dekonstruktohet nga efektet e modernizimit, apo izolohet si diçka e vjetër dhe e prapambetur, dhe nuk plotësohet nga një presioni modern konstruktiv (shoqëria civile), apo nuk trajtohet nga pikëpamja kulturore nëpërmjet shkollimit, pasojat janë këto që shohim. Është e disata vrasje me subjekt nderin: ajo e Aishes, por dhe të tjera së fundmi, në një hark të shkurtër kohor në zonat rurale me përmasa tragjike. Forma dhe shkaqet janë shprehje e një frustracioni kulturor që tashmë ka kapur përmasat e tragjedisë dhe po kthehet në fenomen mjaft shqetësues. Pyetja është si duhet të reagojmë, në mënyrë që të adresojmë si duhet problemet sociale pa hapur të tjera?
Protesta e shoqërisë civile në lidhje me aktin mizor ndaj Aishes ishte jashtëzakonisht pozitive, për faktin se më në fund solli një maturim të reagimit shoqëror. Kemi kaluar nga protesta me orientim politik në protesta që lidhen me motive sociale. Dhe kjo formë tashmë po kalon në prirje.
Megjithatë, edhe kjo protestë dhe trajtimi nga opinion publik në media, ishin deri diku të paqarta në adresimin e problemit. Kjo pa dyshim edhe për faktin se ngjarja ishte shumë emocionale. Nuk dilte shumë qartë nëse protestohej ndaj aktit vrasës, apo ndaj aktit të babait që ndihej i ofenduar nga lidhja e së bijës, që kishte ‘cenuar nderin e tij dhe familjes’. Pra shoqëria civile, me të drejtë protestoi ndaj krimit dhe jo viktimës, duke pasur parasysh Aishen. Megjithatë, trysnia mediatike dhe ajo e shoqërisë civile krijoji një viktimë tjetër, që ishte babai i Aishes. Përveç orëve të zgjatura pa shkak në polici, presionit psikologjik, atij i duhej të përballohej dhe me paragjykimin mediatik. Shumë nuk i kursyen dhe steriotipe si ‘taliban’ e të ngjashme. Dikush e pyeste dhe për ngjyrën e fustanit që Aishja kishte veshur atë natë dhe nëse ai do të hakmerrej me Kanun. A mund të quhen dhe këto lloj qasjesh të shoqërisë civile dhe medias në tërësi si akte që nuk dënojnë krimin por viktimën.
Nëpërmjet kësaj proteste, por dhe reagimit mediatik, padashur u krijua një konflikt midis dy faktorëve mjaft të rëndësishëm në parandalimin e krimit në shoqëri, siç janë shoqëria civile dhe institucionet sociale. Ai që ndryshe quhet dhe konflikt kulturor.
Sipas kriminologut të njohur Edwin Sutherland, konflikti kulturor sjell dobësimin e institucioneve sociale aq të rëndësishëm për shoqëritë në tranzicion. Kjo lloj situate i hap rrugë kriminalitetit. Sutherland cilëson se në rast të dobësimit të rolit të mekanzimave tradicionalë në shoqëri, individët kanë tendencën t’i drejtohen akteve të dhunshme për zgjidhjen e konflikteve, dhe kjo sjell krimin. Në vende ku ka një mosbesim të publikut ndaj shtetit situata bëhet dhe më problematike.
Thorsten Sellin, gjithashtu, argumenton që konflikti kulturor është një zhvillim natyral i procesit të diferencimit social për shoqëritë në tranzicion. Por ky i fundit gjeneron një numër të pakufizuar grupimesh sociale, ku secili përkufizon dhe interpreton në mënyrë të pavarur marrëdhëniet njerëzore, duke gjeneruar shpesh injorancë apo dhe keqkuptim të vlerave shoqërore të grupimeve të tjera. Transformimi pra nga një formë kulture homogjene dhe e mirëintegruar në një formë kulture heterogjene dhe të pa integruar, shoqërohet, sipas Sellin, me situata konfliktuale dhe keqkuptimesh. Dhe në rastin konkret kjo mund të rrisë distancimin kulturor dhe konflikt të kodeve të sjelljes midis zonave rurale dhe atyre urbane.
Në ngjarjen e Aishes, shoqëria civile dhe mediat përkufizuan sipas interpretimit të tyre se çfarë është krim dhe viktimë, pa marrë parasysh kontekstin rural të ngjarjes, duke prodhuar një dëm kolateral, ose një farë dënimi kolektiv të të gjithë komunitetit në Xhafzotaj apo të të ngjashmëve.
Në këtë lloj konteksti mbase do duhet që reagimet civile dhe ato të opinionit publik në përgjithësi të jenë më të sofistikuara dhe më të mirorientuara. Një përplasje kulturore në emër të ‘modernitetit’ midis formave urbane të të kuptuarit të marrëdhënieve njerëzore me ato rurale mund të sjellë izolimin dhe margjinalizimin e këtyre të fundit. Kjo do sjellë padyshim një emancipim të çorientuar që i përket konteksteve të tjera kulturale. Modele që po e konfuzojnë më shumë shoqërinë. Pra kodet e sjelljes urbane të transplantuara artificialisht në ato rurale mund të sjellin rritjen e konfuzionit, frustracionit dhe si rrjedhim rritjen e kriminalitetit në këto të fundit.
Një qasje e shoqërisë civile dhe mediave pa marrë parasysh kontekstin rural, mund të sjellë dhe izolimin e formave reaguese në zonat rurale sipas traditave të mira për shkak të paragjykimit. Si në rastin e Nazmije Vishës dhe të Aishe Vatës, komuniteti ishte në dijeni të marrëdhënieve të tyre, por nuk reagonte. Ky fakt tregon se edhe në zonat rurale ka një farë hutimi dhe apatie. Presioni social është deformuar dhe tradita zbatohet dhe interpretohet në mënyre individuale dhe jashtë institucioneve tradicionale shoqërore (familja, lidhjet farefisnore, shoqërore, institucionet fetare, doket dhe zakonet). Gjë të cilën e shohim dhe te gjakmarrja apo hakmarrja. Pra informaliteti ka prekur dhe traditat. Po formohet një individ konfuz, i cili nuk njeh mirë as institucionet moderne, por as ato tradicionale. Në zonat rurale ky fenomen është edhe me alarmant.
Në këtë kontekst, ndërkohë që kemi një avancim mjaft pozitiv të shoqërisë civile në lidhje me reagimin ndaj problemeve sociale, ajo që meriton vëmendje në protesta që lidhen me ngjarje të ngjashme me atë të Aishes është konstruktiviteti i mesazheve që përcillen prej saj. Duhet pasur kujdes nga efektet anësore të këtyre protestave dhe reagimeve mediatike, të cilat mund të sjellin krijimin e steriotipeve, rritjen e frustracionit dhe izolimin kulturor të komuniteteve në zonat rurale. Gjithashtu, duhet treguar vëmendje që këto protesta apo opinioni publik të promovojë integrimin kulturor të këtyre komuniteteve, duke ruajtur kohezionin nëpërmjet rolit të institucioneve shtetërore dhe mbrojtjes së institucioneve sociale dhe traditave të mira.
*Doktorant në King’s College-Britani.http://www.mapo.al/2012/10/23/aisha-e-nazimja-si-duhet-te-reagojme/http://www.mapo.al/2012/10/23/aisha-e-nazimja-si-duhet-te-reagojme/

Kur Gjyqësori vepron si “korporatë”

  Gazeta Panorama 
http://www.panorama.com.al/opinion/kur-gjyqesori-vepron-si-%E2%80%9Ckorporate%E2%80%9D/

Opinion e Martë, Korrik 3rd, 2012
FABIAN ZHILLA
Para disa ditësh, në Komisionin Parlamentar të Ligjeve, Ina Rama bëri një deklaratë gati tronditëse për korrupsionin në Drejtësi, ku siç ajo shprehej, tashmë ky është një “fenomen korporativ”. Ka kohë që organi i Prokurorisë ngre një shqe-tësim gati permanent në lidhje me problemet që has në luftën kundër korrupsionit në Gjyqësor.
Më të spikaturat janë ato që lidhen me pengesat procedurale që sjell imuniteti i gjyqtarëve apo deri diku dhe sjellje gati arrogante të sistemit gjyqësor për t’i marrë seriozisht çështjet që lidhen me korrupsionin e zyrtarëve të profilit të lartë apo dhe të atyre që vijnë nga rrethi i gjyqtarëve. Por në këtë prononcim të fundit, Ina Rama ishte edhe më e drejtpërdrejtë, duke lënë të nënkuptohej se tashmë korrupsioni në Gjyqësor ka marrë përmasa të frikshme, duke u bërë kështu më i organizuar.
Termi “korporativ” në literaturën që lidhet me studimet e korrupsionit në përgjithësi, nënkupton një fazë jashtëzakonisht të avancuar të korrupsionit në një institucion publik. Ai ndodh atëherë kur institucioni, në rastin tonë sistemi gjyqësor, krijon një farë autonomie që vjen si rezultat i ligjit, por dhe i pushtetit që gjeneron vetë institucioni për shkak të funksionit të tij. Ky i fundit e keqpërdor këtë lloj pushteti  për qëllime jo legjitime. Në përgjithësi, kur institucioni publik merr trajtat e një sistemi korporativ, ai funksionon në një mënyrë gati hierarkike dhe të organizuar. Është atëherë kur, në rastin konkret, sistemi gjyqësor mund të kontrollohet nga një elitë gjyqtarësh që kanë lidhje të forta brenda sistemit por dhe jashtë tij, me elitën politike, ekonomike, por dhe atë kriminale. Fatkeqësisht, në Shqipëri, është shpesh e vështirë të dallosh një elitë kriminale nga ajo ekonomike apo politike, ndaj kjo e bën më të lehtë për elitën e korruptuar brenda Gjyqësorit të krijojë lidhjet e ngushta me “aktorët” e duhur jashtë sistemit.
Pra, sistemi korporativ në Gjyqësor mund të ndodhë atëherë kur elita drejtuese e administron atë për interesa të korporatës, e cila merr përsipër të mbrojë punonjësit e saj (gjyqtarët) për qëllime përfitimi të paligjshme në shkëmbim të solidaritetit dhe besnikërisë që këta të fundit i ofrojnë korporatës. Sistemi gjyqësor mund të marrë, pra kështu, përmasat e një korporate private në kuptimin e korrupsionit, në ato raste kur shërbimet publike apo vendimet e gjykatës trajtohen si shërbime private dhe hidhen në treg si të tilla në përfitim të korporatës dhe punonjësve të saj dhe jo në shërbim të publikut. Pra, gradualisht mund të krijohet një kulturë ose një marrëveshje e pashkruar midis anëtarëve të korporatës, të cilët përfitojnë prej saj mbrojtjen në shkëmbim të fitimit të paligjshëm. Kjo sigurisht u sjell “përfitime” të dyja palëve.
Ky lloj dimensioni i frikshëm i korrupsionit në Gjyqësor duket se del qartë nga definicioni që Ina Rama i bëri së fundi termit “korporativ” në deklaratën e saj. Ajo cilëson se “gjyqtarët nuk japin vendime për kolegët e tyre apo dhe për përfaqësues të tjerë të sistemit të Drejtësisë, me logjikën se po dënuan ata, do të dënojnë dhe veten e tyre”.
Në literaturë, ndryshe ky lloj korrupsioni njihet edhe si korrupsion institucional “institutional corruption”. Një ndër karakteristikat më të spikatura të korrupsionit institucional, qoftë ky publik apo privat, është se në pamje të parë veprimet apo masat e tij duken të ligjshme, kur në fakt qëllimi final i tyre është përfitimi jo i ligjshëm. Mbrojtja pra, që sistemi gjyqësor i bën gjyqtarit, është krejtësisht një veprim normal pasi lidhet me mbrojtjen e pavarësisë së Gjyqësorit nga influencat e legjislativit, ekzekutivit apo dhe të elitave kriminale dhe ekonomike. Megjithatë, kjo lloj mbrojtjeje, sipas nënkuptimit të deklaratës së Ina Ramës, duket se ka marrë përmasa kriminale, të cilat e kanë nxjerrë sistemin gjyqësor jashtë funksionit të tij.
Pra, sot është e vështirë të besohet se një gjyqtar që procedohet për korrupsion, të gjykohet i fajshëm nga kolegët e tij, të cilët pluskojnë brenda një rrethi tashmë vicioz korruptiv. Korporatizmi i Gjyqësorit rrezikon të ridimensionojë gjithashtu dhe solidaritetin e gjyqtarëve, të cilët mund të unifikohen jo për të mbrojtur pavarësinë e Gjyqësorit, por për të mbrojtur korporatën dhe punonjësit e saj përballë përgjegjësisë publike, por dhe detyrimit ligjor. Korporatizmi pra rrezikon ta kthejë sistemin e Drejtësisë, fatkeqësisht, në një sistem që legjitimon padrejtësinë. Dhe kjo, pa dyshim sjell humbjen e besimit të shoqërisë ndaj Gjyqësorit dhe e shtyn atë t’u drejtohet formave të dhunshme të zgjidhjeve të konflikteve, duke rritur kështu konfliktin social në shoqëri. Ndaj nuk është më surprizë pse gjakmarrja apo hakmarrja vazhdojnë të jenë ende prezente si në zonat rurale, por dhe ato urbane.
Me pak fjalë, dimensioni “korporativ” tregon se korrupsioni në sistemin gjyqësor sot nuk duket të jetë një korrupsion banal. Ai nuk duket të lidhet thjesht me një ryshfet të rëndomtë apo bakshish, që dikush i jep një gjyqtari meqë ky i fundit i mbaroi një hall. Me sa duket, ai shkon përtej këtyre përmasave. Korrupsioni në Gjyqësor sot duket të lidhet me trajta të mirorganizuara dhe shumë të sofistikuara. Dhe ky konstatim nuk vjen nga një qytetar apo gazetar i thjeshtë, por vjen nga drejtuesja më e lartë e institucionit, direkt përgjegjëse për luftën ndaj korrupsionit, siç është edhe Prokurorja e Përgjithshme.
Përfundimisht, deklarata e fundit e Ina Ramës nënkupton se niveli i korrupsionit në Gjyqësor jo vetëm është rritur, por ai tashmë e ka konvertuar sistemin e Drejtësisë në një sistem që jo vetëm nuk e lufton korrupsionin, por e stimulon atë në formë të organizuar, në një formë “korporative”.

Apologjia e Rames

http://www.youtube.com/watch?v=ILIa0bj-VkU