Gjoba apo një sistem i ri i taksash

Gazeta Panorama 16/01/2014

Gjoba apo një sistem i ri i taksash

Prej rreth dy muajsh policia e shtetit ka filluar një fushatë masash administrative (gjobash) ndaj shkelësve të qarkullimit rrugor.  Ministria e Rendit e konsideron si një arritje të padiskutueshme dyfishimin e masave administrative  “shoferëve të pabindur”.  Nga 20.051 gjoba që kanë qenë në dhjetor 2012 numri i tyre është dyfishuar në 58.848 në dhjetor 2013. Nga këto rreth 20,000 gjoba janë vendosur vetëm në Tiranë. Ndërkohë që është për tu përshendetur cdo politikë shtetërore e cila synon përmirësimin e zbatimit të ligjit, qasja aktuale duket se ka problemet e veta që lidhen me keq perceptimin dhe impaktin negativ në shoqëri.

Keq perceptimi. Forma e pa testuar e vënies se gjobave ka krijuar perceptimin se penalizmi me gjobë ka më shumë qëllim fiskal sesa social.  Fakti që sistemi nuk u provua fillimisht nëse mund ta përballonte këtë ndërmarrje tregon se kjo politikë  ka qënë deri diku e pa studiuar mirë. Nuk është bërë një fushatë e mjaftueshme sensibilizimi. Fillimisht mund të fillohej me “gjoba të bardha” (pra masa paralajmëruese).  Nga ana tjetër mund të ndiqeshin forma me karakter edukues. Psh gjobat e para për vepra si shkelja e normave të lejuara të shpejtësisë, kundrejt vlerës së gjobës të kryenin seminare trainuese/sensibilizuese për rezikun e shpejtesisë. Kjo praktike praktikohet në Britaninë e Madhe.

Menazhimi i procesit lë shumë hapsirë për të besuar se kjo politikë gjobash ka kontekst fiskal.  Ndërkohë që shumëkush ka mundësinë të apelojë gjobën në gjykatën administrative, vlera e padisë (3,000 lekë të reja) dekurajon qytetarin ti drejtohet gjykatës për një gjobë me vlerë 1,000 lekë të reja (kjo është vlera në shumicën e rasteve). Fare mirë mund të ishte menduar një mekanizëm i brëndshëm apelimi në Drejtorinë e Përgjithshme të Policisë me kosto 0.

Nga ana tjetër vërehet se policët janë të patrajnuar mjaftueshëm. Ka masa administrative në shkelje të ligjit. Gjobat në përgjithësi nuk plotësohen si duhet t duke e bërë të vështirë të evidentosh shkeljen e tyre. Psh nuk plotësohet vendi ku ndodhet makina në momentin e gjobitjes. Për të mos thënë që shkrimi është i palexueshëm.

Tani i kthehimi impakteve negative që ka keq perceptimi i zbatimit të ligjit.

Impakti i parë lidhet me efektin e kundërt. E  gjithë kjo fushatë “gjobëvenie”  rrezikon pikërisht atë për të cilën pretendohet të jetë nisur – rritjen e kulturës së zbatimit të ligjit. Sipas studiuesve të shkaqeve të aksidenteve rrugore, rritja e nivelit të gjobave nëse nuk shoqërohet me masa të tjera përmirësuese (edukimi, sensibilizimi, përmirësimi i infrastrukturës, përmirësimi i lëshimit të patentave etj), jep efektin e kundërt në plan afatgjatë.  Nga rreth 20,000 gjoba në muajin dhjetor gati 50% (9,916)e tyre ishin dhënë për parkim të gabuar, gjë e cila lidhet drejtpërsëdrejti me mungesën e infrastrukturës. Qytetari vendoset në një situatë të pandershme dhe pa mundësi të tjera alternative dhe kjo bën  që ashpërsimi  ligjit të rrisi kriminalizmin e shoqërisë.  Sic u cilësua dhe më sipër, në muajin janar, vetëm në një hark kohor të një dite, janë vendosur rreth 1,303 gjoba. Më këtë ritëm janari do të mbyllet me një rritje gati tre here me të lartë se muaji parardhës.

Impakti i dytë negativ lidhet me humbjen e besueshmërisë ndaj reformimit të institucioneve.  Qytetarët votuan për një ndryshim thelbësor. Shoqëria mund të ndihet e shfrytëzuar dhe e manipuluar.  Dikush  mund ta konsideroj politikën e “gjobëvënies”  si një formë të re shfrytëzimi të një sistemi të vjetër qeverisës i cili e sheh qytetarin si klient. Në këtë kontekst shoqëria sheh një farë ngjashmërie paradoksale  me politikat  që  votoi kundër.

“Ata” të parët aplikonin taksën e sheshtë por akuzoheshin se aplikonin  “gjobën progresive”.  Të sotmit aplikojnë taksë progresive por një “gjobë të sheshtë”. Shumica e gjobave të qarkullimit rrugor janë rreth 1,000 lekë.  Nga ana tjetër ngjarja e vendimeve me “bllok në dorë”  duket se kaloi nga një ish ministër tek policët rrugor. Atëherë më së shumti “gjobiteshin kompanitë”  tani gjobiten të gjithë.  Atëherë në emër të pushtetit tani në emër të shtetit. Atëhere përdoreshin disa standarte, tani kemi “gjobitje” kapilare. 

Me pak fjalë, është për tu përgëzuar cdo inisiativë për të vendosur rregullin dhe ligjin.  Por duhet kuptuar që forma më e mirë për ta bërë këtë është të ndryshosh kulturën nëpërmjet përmirësimit dhe parandalimit. Kjo nuk mund të bëhet duke përdorur vetëm forcën e ligjit dhe jo frymën e tij. Kultura ligjzbatuese nuk mund të instalohet në një shoqëri e cila edukohet duke u penalizuar.  Në një shoqëri moderne duhet ti shmangemi formave mesjetare ku rregulli, sic thote Fuko, vendosej nën  një festival dënimesh.

http://www.panorama.com.al/2014/01/16/gjoba-apo-nje-sistem-i-ri-i-taksash/